Bạn có biết vắc-xin Covid-19 có những loại nào? | Wellbeing

BS. Lưu Thị Minh Trang – Tập huấn viên Dự án Sơ cứu nhanh – Giành sự sống

Tổ chức giáo dục Sức khỏe Wellbeing

Số ca mắc mới và số người tử vong do đại dịch COVID-19 vẫn đang không ngừng tăng mặc cho những biện pháp phòng chống dịch được áp dụng tương đối quyết liệt. Chúng ta biết rằng, chỉ có một cách duy nhất để sớm kết thúc “cuộc khủng hoảng toàn cầu” này đó chính là sớm phát triển và hoàn thiện được vắc-xin COVID-19. Cuộc chạy đua nghiên cứu và sản xuất vắc-xin đang thật sự “khốc liệt”. Tuy nhiên, liệu rằng bạn có thực sự hiểu những gì đang diễn ra trong các phòng nghiên cứu trên khắp thế giới để tạo ra được vắc-xin này. Hãy cùng tôi tìm hiểu  về các loại vắc-xin COVID-19 thông qua bài viết dưới đây (bài viết tham khảo kiến thức chính thống theo Tổ chức Y tế thế giới).

1. Tại sao có rất nhiều loại vắc-xin khác nhau đang được phát triển?

Thông thường, các vắc-xin sẽ được đánh giá dựa trên hai yếu tố là tính an toàn và hiệu quả. Chỉ khi đạt đủ hai yếu tố này, vắc-xin mới đủ tiêu chuẩn để đến được giai đoạn thử nghiệm lâm sàng trên người. Trong tổng số các loại vắc-xin được đưa vào thử nghiệm lâm sàng, chỉ 1/5 là thành công.

Tính đến tháng 12 năm 2020, có hơn 200 loại vắc-xin COVID – 19 đang được phát triển. Trong số này, ít nhất 52 loại vắc-xin đang được thử nghiệm trên người. 

Việc có nhiều loại vắc-xin khác nhau đang được phát triển làm tăng cơ hội có một hoặc nhiều loại vắc-xin thành công để đưa vào sử dụng.

2. Các loại vắc-xin COVID-19 khác nhau

Có 3 loại vắc-xin Covid-19 đang được phát triển. Sự khác biệt chính của các loại vắc-xin này nằm ở việc sử dụng thành phần nào của vi-rút để tạo vắc-xin: toàn bộ vi-rút, những thành phần nhỏ của vi-rút hoặc chỉ là vật liệu di truyền (ADN) của vi-rút.

Vắc-xin sử dụng toàn bộ vi-rút

• Vắc-xin sống, giảm độc lực

Chứa vi-rút hoặc dạng gần giống của vi-rút SARS-CoV-2 nhưng đã được làm yếu đi trong phòng thí nghiệm vì vậy không thể gây bệnh. Loại vắc-xin này được sử dụng trong vắc-xin sởi, quai bị,…

- Ưu điểm:

Tạo đáp ứng miễn dịch mạnh và thường tạo miễn dịch lâu dài.

- Nhược điểm:

Khả năng các vi-rút trong vắc-xin dù được giảm độc lực vẫn đột biến chuyển thành dạng có độc lực và gây bệnh là có thể xảy ra.

Không sử dụng được trên những người có hệ miễn dịch yếu như: người suy dinh dưỡng, nhiễm HIV, đang điều trị hóa chất,…

Bắt buộc phải bảo quản lạnh để giữ được hoạt tính. Cần đảm bảo trang thiết bị mới có thể sử dụng loại vắc-xin này.

• Vắc-xin bất hoạt

Đây là loại vắc-xin sử dụng chính vi-rút SARS-CoV-2 hoặc vi-rút rất giống với vi-rút bị giết bằng cách sử dụng hóa chất, nhiệt hoặc bức xạ trong phòng thí nghiệm. Loại vắc-xin này được sử dụng trong vắc-xin tả, cúm,…

- Ưu điểm: 

Vắc-xin loại này ổn định và an toàn hơn vắc-xin sống vì vi-rút chết không thể đột biến trở lại dạng gây bệnh.

Vắc-xin này cũng thường không yêu cầu bảo quản lạnh, dễ dàng bảo quản và di chuyển ở dạng đông khô, do đó dễ tiếp cận với người dân ở các nước phát triển.

- Nhược điểm:

Tạo đáp ứng miễn dịch của cơ thể yếu hơn vắc-xin sống. Vì vậy phải tiêm thành nhiều liều hoặc tiêm nhắc lại để duy trì miễn dịch. Điều này hạn chế ở những nơi người dân không có điều kiện tiếp cận chăm sóc y tế thường xuyên.

• Vắc-xin vector tái tổ hợp

Một đoạn ADN của vi-rút chịu trách nhiệm tạo ra các kháng nguyên (phân tử kích thích đáp ứng miễn dịch của cơ thể, tạo ra các kháng thể) được tách ra sau đó chèn đoạn ADN này vào ADN của một loại vi-rút vô hại hoặc giảm độc lực. vi-rút mới này sẽ đóng vai trò vận chuyển ADN tới các tế bào khi được tiêm vào cơ thể. Các tế bào của cơ thể thể hiện chúng ra dưới dạng kháng nguyên và làm kích thích hệ miễn dịch.

Loại vắc-xin này được sử dụng trong vắc-xin ebola, dại, sởi.

Vắc-xin protein

Thay vì toàn bộ vi-rút, vắc-xin protein chỉ sử dụng 1 thành phần nhỏ của vi-rút là các gai nhú trên bề mặt (phần vỏ) chính là các kháng nguyên có tác dụng kích thích hệ miễn dịch. Vắc-xin protein có thể chứa từ 1 đến hơn 20 kháng nguyên.

- Ưu điểm: Chỉ chứa các kháng nguyên cần thiết chứ không phải toàn bộ vi-rút nên nguy cơ gây phản ứng  bất lợi của vắc-xin thấp hơn.

- Nhược điểm: Việc xác định các kháng nguyên tốt nhất cần để kích thích hệ miễn dịch là một quá trình tỉ mỉ và tốn thời gian.

Vắc-xin ADN

Các gen của các loại vi-rút được phân tích để tạo ra vắc-xin ADN chống lại chúng. Bằng cách sử dụng 1 đoạn ADN có tác dụng tạo ra các kháng nguyên của vi-rút tiêm vào cơ thể để có phản ứng kích thích miễn dịch.

Quá trình này được giải thích như sau, khi vào cơ thể một số tế bào sẽ bắt lấy các ADN này biến thành ARN thông tin (m-ARN), sau đó tế bào tổng hợp nên các phần tử kháng nguyên mà không ảnh hưởng đến ADN của con người, bài tiết ra ngoài và thể hiện trên bề mặt của mình, nhờ đó sẽ kích thích được hệ thống miễn dịch tự nhiên của cơ thể.

Loại vắc-xin này tương đối rẻ tiền, dễ bào chế và sản xuất. Được sử dụng trong vắc-xin Zika, dại và cúm.

Đối với COVID – 19, loại vắc-xin dạng này sử dụng chủ yếu là loại m-ARN.

Xem thêm thông tin tại:

Link tham khảo: https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/the-race-for-a-covid-19-vắc-xin-explained